Do podstawowego zakresu czynności Inspekcji Ochrony Środowiska należy prowadzenie kontroli w jednostkach organizacyjnych korzystających ze środowiska. Działalność kontrolną wojewódzkie inspektoraty planują i prowadzą, biorąc pod uwagę wymagania wynikające z aktualnego stanu prawnego, zalecenia GIOŚ i Wojewody, analizę dotychczasowych kontroli oraz sugestie zgłaszane przez organy samorządowe z terenu województwa. Na ich podstawie tworzone są plany kontroli. Podstawowym celem kontroli jest wymuszenie na użytkownikach środowiska podejmowania działań, które w konsekwencji mają spowodować zmniejszenie lub wyeliminowanie ich negatywnego wpływu na środowisko.
Do głównych zadań Wydziału Inspekcji należy:
- Prowadzenie działalności kontrolnej w zakresie określonym w art. 2 ust. 1 oraz ust. 1a z wyjątkiem art. 2 ust. 1 pkt 2 i 2a
- Prowadzenie spraw związanych z udziałem Wojewódzkiego Inspektora w przekazywaniu do użytkowania obiektów lub instalacji realizowanych jako przedsięwzięcia mogące zawsze znacząco lub potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko;
- Przygotowywanie projektów decyzji wstrzymujących działalność prowadzoną z naruszeniem wymagań związanych z ochroną środowiska lub naruszeniem warunków korzystania ze środowiska;
- Prowadzenie spraw związanych z międzynarodowym przemieszczaniem odpadów;
- Współdziałanie w akcji zwalczania poważnych awarii z organami właściwymi do jej prowadzenia;
- Badanie przyczyn powstawania oraz sposobów likwidacji skutków poważnych awarii i nadzór nad ich usuwaniem;
- Prowadzenie rejestru zakładów, których działalność może być przyczyną wystąpienia poważnej awarii, w tym zakładów o zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii i o dużym ryzyku wystąpienia awarii w rozumieniu przepisów o ochronie środowiska;
- Wykonywanie zadań związanych ze zbieraniem danych do Europejskiego Rejestru Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń oraz prowadzeniem Krajowego Rejestru Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń;
- Wykonywanie zadań wynikających z rozporządzenia nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń w zakresie chemikaliów (REACH);
- Prowadzenie postępowań administracyjnych w związku z naruszeniem wymagań ochrony środowiska, w tym przygotowywanie projektów decyzji administracyjnych, zarządzeń, zaleceń oraz wystąpień pokontrolnych;
- Prowadzenie spraw związanych z egzekucją obowiązków o charakterze niepieniężnym;
- Współdziałanie w zakresie ochrony środowiska z innymi organami kontrolnymi, organami ścigania i wymiaru sprawiedliwości oraz organami administracji państwowej i rządowej, samorządu terytorialnego i obrony cywilnej, a także organizacjami społecznymi;
- Prowadzenie rejestru decyzji o wymiarze kar pieniężnych i odroczeniu terminu płatności kar pieniężnych;
- Nakładanie grzywien w drodze mandatu karnego za stwierdzone nieprawidłowości i uchybienia w zakresie przestrzegania przepisów o ochronie środowiska;
- Przygotowywanie informacji i sprawozdań z zakresie swojej działalności dla potrzeb organów administracji rządowej i samorządowej;
- Opracowywanie wniosków o ukaranie do sądu oraz wystąpień do prokuratury;
- Kontrola wnoszenia opłat za korzystanie ze środowiska;
- Opiniowanie raportów o bezpieczeństwie zakładów o dużym ryzyku;
- Obsługa klientów w zakresie przyjmowania wniosków o interwencję, skarg i wniosków, informowania o obowiązujących przepisach prawa regulujących daną sprawę oraz przyjmowanie wymaganych dokumentów potrzebnych do rozpatrzenia sprawy;
- Redakcja Biuletynu Informacji Publicznej;
- Przygotowywanie projektów zaświadczeń;
- Prowadzenie wojewódzkiej bazy informacji o korzystaniu ze środowiska;
- Weryfikacja informacji przesyłanych przez podmioty na potrzeby wojewódzkiej bazy informacji o korzystaniu ze środowiska;
- Przygotowywanie projektów opinii;
- Koordynacja całokształtu działalności kontrolnej prowadzonej na terenie województwa podlaskiego.